“Отвергнутые” фильмінен көрініс. Режиссері Жанна Исабаева. 2018
Қазіргі қоғамда отбасындағы зорлық-зомбылық, әйелге зәбір көрсету мәселесі өзекті болып отыр. Осы мәселе «Бақыт» (2021) және «Отвергнутые» (2018) сынды фильмдер де көтерілді. Бұған Алматының қабырға суретшілері де, өршіп тұрған мәселе екеніне дәлел болып, үн қосты. («Любить, а не бить» жазуы). Сонымен бірге бұл тақырып кеңестік жылдардың өзінде өршіген еді: мәселен, қазақ әдебиетінің діңгегі — Мұхтар Әуезов дүниеден озарынан бір жыл бұрын жаза бастаған «Өскен өркен» әңгімесі; 1960 жылы Бейімбет Майлиннің «Шұғаның белгісі» (1914) повесі де осы тақырыпты қозғайды. Жазықсыз әйелді қатыгездікпен қуғындау, қорлау эпизоды, әрине, ежелгі әдет-ғұрыптарға қатысты, бірақ бұл оның күші мен өзектілігін төмендетпейді. Повесте қазақ әйелін ұшы-қиырсыз даладан бақ бұйырмаған сорлы деп суреттейді. Бұл бүгінгі өлшеммен алғанда жартылай ресми әдебиетте де шындық пен әділдіктің дәні егілгеніне сенімімізді күшейтеді.
Бейімбет Майлин"Шұғаның белгісі"
«...Шал осы келгенде соншалық суық түйіліп, қанын ішіне тартып, жауығып келген екен:
– Бірін кіргізіп, бірін шығардың ба, сайқал! Сұм салдақы. Бұзық қар! – деген неше алуан жат сөздерді айтып, Алуаның жанын тағы да жаралай, жазалай келген. Осы күні кеш батқанша ұрсып, ұрумен болғанда, бүгін өзі өз құлағымен көрші ауылдағы кемпір Қызтумастан естіп келген Қоңқай жайындағы суық хабарды айта келді. Кеш бойы, ас ішіп, түн болғанша шал буынып, түйіле түсіп сан рет жұмырықтап, түйгілеп, Алуаның үнсіз жүзіне неше алуан сұмдық сөздерді тастап келіп еді.
Кішкене бала Кенжебек бұл күнде үй ішінің жанжалын әбден ұғынатын болған. Әкесі мұның шешесін жазалап, қинай бастаса, ол үнемі аппақ сұлу анасына жабысып, болысып жаны ашып жылай беретін. Сол баланың дауысы шығады деп, шал ел жатқанша шын жанжалын бастаған жоқ екен. Ауыл жатып, жұрт аяғы басылып, көрші үйлерде оттар сөнді де, түндіктер де тегіс жабылды. Баланы «қасыма жат» деп шешесінен айырып, төсекке құшақтап алып, ірге жағына жатқызды да, ұйықтатып болды. Төсекке жатамын деп келген Алуаны аяғымен теуіп: «Жатпа, жолама, арам!» – деп жатқызбай қойған. Біразда бала ұйықтап, ауылдың иті де үрмей, жым-жырт үн тыныштығы орнаған шақ болып еді. Отбасында жүзін қолына сүйеп тағы да жылап отырған Алуаның кимешегі мойнына түскен. Қалың, қою жібек талды қара шашы ашылып, жүзіне қарай селдірей, шашыла жайылып отырған. Ол бұл шақта өзінің жүзі қандай, кескіні қалай екенін ойлар да емес. Демі дірілдеп, өксігі басылмайды. Сол кезде шалдың жалаңаяқ аяғы мұның желке тұсынан теуіп-теуіп қалғанын сезді. «Шық, тысқа шық!» – деп, шал қалың бұрымынан ұстай алып, есікке қарай сүйрей жөнелді. Оң қолымен босағадан бірдемені сипалап, ауыр бір нәрсені көтеріп алды. Бұрымынан сүйреп, алдына салып итермелеген Алуаны есіктен теуіп шығарды. Ай жарық, ауыл ұйқыда, дүние жым-жырт еді. Үйден атқып шыққан шалдың көк сақалы сербеңдеп, екі ұрты суалып, ұзын бурыл қастары тікірейе үрпиіп ереуілдеп алыпты.
– Өлтірем, құныңды төлегем. Арамы, зәнталақ! – деп тістене кіжінген, рақымсыз қатал бай енді қолына күндіз саптатып әкелген үлкен өткір жаңа кетпенді көтеріп алыпты. Сонымен пәрмендеп кеп әуелі бір ұрып қалғанда, өзіне қарай ұмтыла түсіп жабысқан, жасқанған Алуаның сол иығына сабы ғана тиіп, кетпен дарымады. Енді шал тағы жұлқып кетпенді көтере бергенде, барынша адамдық жігері соншалық намыспен, күйікпен ширыққан Алуа шоттан ұстай алды. Қазір шалмен екеуі үнсіз тартысып қалған.
Шал шотқа төніп, темір кетпен жағынан ұңғыға жақын ұстай берді. Тартып алмақшы. Алуа кетпеннің сабын екі жерден ұстап жабысып жібермей тұр еді. Шал жалаңаяқ аяғымен Алуаны іштен теуіп-теуіп жіберді. Енді кетпенді жұлып ала берді. Сонда Алуа бар жігер ашуын өзіне жиып: «Жазығым не еді, соншалық?!» – дегендей боп, әлуетті қолымен кетпенді қатты жұлқып тартып қалды. Дәл осы кезде кетпеннің қайраулы өткір жүзді ұшы шалдың дәл жұқа әжімді қушиған шекесіне қатты соғылып қадала түсті. Қан сол жерде бұрқырап атқи да берді. Шал шалқасынан серейіп құлап кетті. Жұмсарып, әлі кеткен қолдары шұғыл босатып жіберген кетпен Алуаның қолында қала берді. Алуа есі шығып, зәресі кетіп шошып кеткен күйінде шалдың үстіне айғайлап: «Құдай-ай, ой-бай-ай, не болдық, не болдық?» – деп талып жығылды. Сылқ етіп шалдың үстіне түсті де, жанына жансыз денемен құлап кетті...
Әуелі соққыдан, талаудан есеңгіреп не күйде жатқанын білмеген Алуа енді көзі көгерген, бетінің бір жағы іскен, шекесінен, иегінен шып-шып қан шыққан жарасы бар күйде әлі де есін жөнді білмейді... Жалынбайды, сиынбайды. Ешкімнен рақым да тілемейді. Керек десе қара су да ұрттаған жоқ. Күткені ажал, тілегені ажал ғана...»
Мұхтар Әуезовтің "Өскен өркен" кітабының мұқабасы. "Жас гвардия" баспасы,Мәскеу, 1966