Күндес қатын
Көп әйел алу мәселесі туралы
«Еңбекші қазақ» №62. 1923/ ашық дереккөзден
19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басында қазақ зиялылары ағарту ісін қолға алып, газет-журнал шығара бастады. Алайда ағарту ісімен қатар, сол заманның өзінде іскерлік, саяси-қоғамдық, әзіл-оспақ, өнер тақырыбында қалам тербеген басылымдар, тіпті қолжазба газет-журналдар да болған. Qalam сіздерге сол заманда қазақ баспасөзінде қандай мәселе қозғалғанын, халықтың тұрмысы қандай болғанын көрсететін үзінділерді ұсынамыз.
1921–1924-жылдар аралығында большевиктік терминологияның жергілікті халыққа жат болуына байланысты «Еңбекші қазақ» газетінің атауы «Еңбекшіл қазақ» деп өзгеріп, ескі атауын қайта алып үлгерген болатын, ал орысша мұқабасында «Энбэкшил казак»i
Еңбекші қырғыз деген тіліңді сындыратын сөз жазылып тұрар еді. Большевиктік үгіт-насихат пен қуғын-сүргін енді ғана күшейіп келе жатқандықтан, бұл жылдардағы мәтіндер онша агрессивті емес еді. Оны газеттің 1923 жылғы №62 санында жарық көрген әйел атаулыны жеккөрінішті көрсететін, Рысбайдың тағдыры туралы жазылған, «Күндес қатын» хикаясынан байқауға болады.
Хикая патриархалды халық даналығынан басталады:
Екі сиыры бардың айраны бар,
Екі қатыны бардың ойраны бар.
Өріктен екі ұл бір қыз, Қамқадан үш ұл екі қыз бар. Алды он-он беске келіп қалған. Екеуінің балалары бір-біріне итпен мысық сықылды, жиылып кетсе, бітіретіндері шар-шұр төбелес. Екі қатын да өз балаларына болысып Құдайдың құтты күні қиян-кескі болады да жатады.
Қамқа бір асам тарыны қызына беріп жатыр еді, үстіне Өрік келіп қалып: «Мұрнының боғы ас болатын балаға қаймаққа тары бұлғап беріп не керек?… Балаға қаймақ бересің, майды қалай жинайсың?… Әй-бетсіз дұшмансың!… Дұшман болмасаң кейінгіні бір ойлар едің ау!» деп баж ете қалады Өрік.
«Ие, бір қасық қаймақ ырысың ба еді?… деп шап ете түсті Қамқа...
Ақыры екі әйелдің ортасында безек қаққан Рысбай өліп тынады, нақтырақ айтсақ әйелдері өлтіріп тынады. Одан қалған мал-мүлік талан таражға түсіп, балалары арасында ұрлық пен бітіспес соғыс басталады. Артында қалған екі әйелі ешкімге керек болмай, ақыры:
«Құдай төбемізден ұрды, Құдай төбемізден ұрды ойбай! Ойбай-ай! Ойбай-ай!» деп аңырады да қалды.
«Еңбекші қазақ газеті — Қазақстан Компартиясы өлке комитетінің баспа органы ретінде 1921 жылдан бастап шығып келе жатқан қазақ тіліндегі облыстық газет. Совет заманында газеттің аты әуелі «Социалды Қазақстан», кейін «Социалистік Қазақстан» деп бірнеше рет өзгерді. Қазір газет «Егемен Қазақстан» деген атпен шығады.
