БАЛАЛАР МЕН ЖАСӨСПІРІМДЕРГЕ АРНАЛҒАН 5 ҚАЗАҚСТАНДЫҚ КІТАП

Қазақстанның қазіргі заманғы балалар әдебиеті

БАЛАЛАР МЕН ЖАСӨСПІРІМДЕРГЕ АРНАЛҒАН 5 ҚАЗАҚСТАНДЫҚ КІТАП

Ксения Земскова және Елена Клепикова. «Карантиндік кішкентайлар» / Ашық дереккөзден алынған

Қазақстанның қазіргі заманғы балалар әдебиетінде ересектердің әдебиетіне қарағанда көбірек шаруа тындырылуда — Qalam баламен эмоциялық тұрғыдан байланыс орнатуға көмектесетін ең жарқын туындыларды таңдады.

Аделия Амраева. Германия

Амраева — жасөспірімдер тақырыбы бойынша мақсатты түрде жұмыс істеп қана қоймай, сонымен бірге жасөспірімді сезініп, оның тілінде сөйлей білетін аз ғана қазақстандық авторлардың бірі. Бұл оның «Футбол алаңы» атты тұңғыш повесінен-ақ байқалған, ал автор жасөспірімдердің өзіне-өзі қол салу тақырыбы бойынша асқан шеберлікпен жұмыс істеген «Өмір сүргім келеді!» кітабын айтпаса да болады.

Көбінесе «әңгімелер жинағы» деп жаңсақ аталатын «Германия» повесі «жақсы балалар әдебиеті — ересектер де рақаттана оқитын әдебиет» дегенді растайтын шығарма. Қазақстанда тұратын кішкентай қыз Ділназ Германияға ренішті болып шығады — бір кездері жау болған (оқулықтарда солай жазылады) түсініксіз алыс ел оны үнемі достарынан айырады, олар бірінен соң бірі сол жерге кетеді, біржола кетеді және де бұл ауылға жаз айларында «біржола» кеткенге ұқсамайды. Мектепте неміс тілі тобына бөлу оны ағылшын тілі тобында оқитын құрбысынан біршама уақытқа айырады, ал мектептегі «ағылшын» оқушылар неміс тілін үйренетін сыныптастарын «фашист» деп мазақтайды.

Қазақстанға жер аударылған немістердің тарихы баланың, одан кейін жасөспірімнің түйсігінде әдеттегіше, білместіктен және балаға тән қатыгездіктен дүниенің қаншалықты күрделі екенін және оған өткеннің қалай әсер ететінін түсіну арқылы ашылады және осы сюжет арқауының айналасында қазіргі кезде жаңа бір жайттар шарасыз ашылады не бір нәрселерден шарасыз айырыласың. Бұл әсіресе құнды, себебі уағыз айту, дайын кеңес беру деген жоқ, тек таза түйсікпен қабылданады.

Бұл сонымен бір мезгілде есею және басқа мен бөтенді қабылдау туралы жалпыға түсінікті хикая, сондай-ақ жер мен мәдениетке тамыр жайған қазақстандық кітап. Егер жасөспірімге мәтін, адам мен тарих туралы терең мәнді әңгімелер ұнаса, осы кітаптан бастауға болады. Атап айтқанда, өте қысқа, қатігез уақытқа «халықтар түрмесінің», яғни қазақ даласына жаппай жер аударылған, бірақ диктатураның зұлым пиғылына қарамастан осы жердің өз адамдарына айналған халықтардың түрмесінің географиялық бейнесіне айналған Қазақстанның, елдің тағдыры туралы.

Аделия Амраева. «Германия» / Ашық дереккөзден алынған

Аделия Амраева. «Германия» / Ашық дереккөзден алынған

Юрий Серебрянский. Қазақстандық ертегілер

Кейде балаларға арналған жақсы кітаптарды тіпті балалар жазушысы болып саналмайтын адамдар жазады. Юрий Серебрянский — қазіргі заманғы қазақстандық ақындар мен қысқаша проза шеберлерінің арасындағы көзге ең көп түсетіндерінің бірі. Серебрянскийдің осы кітаптан бұрын жазған өлеңдерінің бірінде мынадай жол болатын: Сё, мен өз қызыма мультфильмдер арқылы есік қағып тұрмын.

Біз балалардың өзімізді түсінгенін қалаймыз және кітап оқып, мультфильмдерді қараудағы тәжірибеміз бізді жақындастыратындай болып көрінеді. Юрийдің өз қызы Варвараға арнап жазған «Қазақстандық ертегілері» — баланың жанын әкенің санасына сіңіп кеткен мультфильмдер арқылы емес, екеуіне де жаңа бір нәрсе арқылы, тәжірибенің басқа жағынан «баурауға» тырысу. «Ересек» Серебрянский үшін адамның өзін-өзі сәйкестендіру мәселесінің маңызы зор. «Мен кіммін?» — орыс, қазақ, поляк, sovietski? Бұл сұраққа оның кейіпкерлері және өлеңдерінің мәтіні азды-көпті толық жауап беруге тырысады. «Балалар жазушысы» Серебрянский бұл сұрақты ысырып қойып, оны қазақстандық миф негізінде дербес тұжырымдауды ұсынады. Серебрянский кей тұстарда күлкілі, кей тұстарда мұңды, кей тұстарда Қазақстанның соңғы жүз жыл ішіндегі өміріне (атап айтқанда, суретші Калмыковты оңай тануға болады) немесе алматылық жергілікті мифологияға негізделген өз мифологиясын құрастырады. Кітаптағы ең басты нәрсе — бес-алты жасар балаға ұғынықты және оның қиялын шарықтататын сиқырлы аңыз. Үйреншікті сөздер мен сөз тіркестерінің күтпеген реңктерінің өздері-ақ кішкентай оқырман үшін өте қызықты жұмбаққа айналуы мүмкін — тілдің астарлы мағынасына өте мұқият қарайтын Серебрянский балаларға арналған прозада да өз мәнерін сақтайды.

Юрий Серебрянский. «Қазақстандық ертегілер» / Ашық дереккөзден алынған

Юрий Серебрянский. «Қазақстандық ертегілер» / Ашық дереккөзден алынған

Ксения Земскова (Рогожникова) және Елена Клепикова. Карантиндік кішкентайлар

Алматылық екі жазушы бір-бірінің оқытушысы мен редакторы ретінде көп уақыттан бері бірге жұмыс істеп келеді, ал «Карантиндік кішкентайлар» — олардың бірлесіп жазған үшінші кітабы. Елдің бәрі сияқты карантинде отыруға мәжбүр болған отбасын жабырқаушылық, қапа, қомағайлық жайлаған. Мұндай жағдайда жай дүкенге барудың өзі шытырман оқиғаға айналады. Даник пен оның кішкентай қарындасы Диана анасы көрсеткен көне айнаның сиқырлы екенін және өздерін әкесінің ағзасының ішіне саяхат жасаудан бастап ғарышқа дейін сан алуан ертегі кеңістіктеріне апара алатынын байқайды. Қарапайым тілі және кітапты оқитын ата-анаға қосымша түсіндірме беру мүмкіндігі қарастырылған қызықты сюжет бұл кітапты бастауыш сынып оқушыларымен бірге отбасында оқуға өте лайықты етеді.

Ксения Земскова және Елена Клепикова. «Карантиндік кішкентайлар» / Ашық дереккөзден алынған

Ксения Земскова және Елена Клепикова. «Карантиндік кішкентайлар» / Ашық дереккөзден алынған

Зира Наурызбай, Лиля Калаус. Бату мен оның достарының шытырман оқиғалары

Қазақстандық жазушылардың тағы бір жұбы, бірақ сәл ересектеу оқырмандарға арналған. Бұл жердегі құнды нәрсе — білім мен шеберліктің қиысымы: Зира — философ әрі қазақ мифологиясын зерттеуші, Лиля — сөз шебері және күшті редактор. Нәтижесінде, бір жағынан бізде тереңнен пысықталған мифологиялық бейнелер бар, олар кез келген сондай бейне сияқты түпсана деңгейінде жұмыс істейді, екінші жағынан заманауи тіл, жасөспірімдерге таныс өмір шындығы (кейіпкерлер оқитын және қарайтын «Гарри Поттерде» жазылған) және тамаша серпінмен өрлейтін мәтін бар. Бірінші кітабында Бату мен оның достары — бесінші сынып оқушылары Сашка, Хадиша, Қайрат пен Дана бейбітшілік пен келісімнің рәмізі Алтын шараны іздеуге аттанады. Бұл сақ ханзадасы Аспардың, яғни мәйіті қорғанда жерленген Алтын адамның сондағы сиқырлы Есік арқылы өмірдің шындығына бойлауынан басталады. Алтын шараны іздеу әжептәуір қиын, қатерлі және тек қазақтың мифологиялық пантеонының ғана емес, басқалардың да өкілдерімен таңғажайып кездесулерге толы болады. Бірақ қазақтың ғарышына бойлауға кепілдік беріледі — Бату туралы топтаманың үш кітабы жазылып, баспадан шығып та үлгерді.

Зира Наурызбай және Лиля Калаус. «Бату мен достарының жұлдыздар елі Айдалаға саяхаты» / Ашық дереккөзден алынған

Зира Наурызбай және Лиля Калаус. «Бату мен достарының жұлдыздар елі Айдалаға саяхаты» / Ашық дереккөзден алынған

Тоня Шипулина. Шыбын

2022 жылы екі тілде басылып шыққан, маскүнеммен бірге өмір сүру туралы қатал пьеса. Пьеса рецензенттерінің бірі — Алёна Тимофеева дұрыс атап өткендей, бұл ең әуелі ересектерге арналған жасөспірімдер туралы кітап. Бірақ ол жасөспірімдерге арналған ересектер туралы кітап та бола алады. Шыбын (Миша) — анасымен және маскүнем әкесімен бірге тұратын жасөспірім. Хикая сондай-ақ кейіпкерлердің іздеу салуы арқылы да ашылады, бұл, бәлкім, әдебиетке онша тән емес шығар, бірақ таптаурын емес болып көрінеді және қосымша ракурс береді. Дегенмен Тоня Шипулинанікі — тек өткір әлеуметтік проблемалар туралы ғана емес, ертегі мен қиял туралы да хикая. Егер маскүнемдік пен «Шыбын» сізді қалай да алаңдатса, «Дуагер Урсуланың құпиясын» оқып көруге болады. Бұл кітапта тура «Мэри Поппинстегі» Памела Треверс сияқты, Джейн сиқырлы жолмен басқа бір дүниеге кіріп кететін көріністегідей, түсіне кірген жайттарды сипаттайтын шебер жұмысты бөлек атап өткен дұрыс. Егер бала кезіңізде сізді «Мэри Поппинс» сиқыры қызықтырса, бірақ балаларыңызға ағылшынның бала бағушы әйелінің хикаясы қызық болмаса, олармен Шипулинаның ертегі кітаптары арқылы тіл табысуға тырысып көріңіз.

Тоня Шипулина. «Шыбын» / Ашық дереккөзден алынған

Тоня Шипулина. «Шыбын» / Ашық дереккөзден алынған