ДӘРЕТХАНА ҚАҒАЗЫ

Екінші жағынан, Қытайдың көптеген тропикалық аймақтарында бұтаққа қарағанда тасты табу әлдеқайда қиын, сондықтан таяқшалардың бұл аймақта таралу себебі түсінікті. Олар онда ерекше ұзақ уақыт бойы, өткен ғасырдың басына дейін қолданылды. Сонымен қатар Қытай (одан кейін Корея мен Жапония) қағаздың тамаша гигиеналық қасиеттерін әлдеқашан ашып, оны да мейлінше пайдаланды. Шенеунік және жазушы Ян Чжитуйдің (б.д. 531–591 жж.) хаты сақталған, онда ол осы іс үшін кітаптарды қаншалықты мұқият таңдайтынын, мұндай мақсаттар үшін «бес классиктың дәйексөздері не түсініктемелері немесе данышпандардың есімдері» бар қағаздарды өзіне ешқашан пайдалануға рұқсат етпейтінін хабарлайды. Бірақ, төрт жүз жылдан кейін де дзен-буддизм тіректерінің бірі, ұстаз Юнмэнь Вэньянь монахтың Будданың не екенін сұрағанда: «Қолданылған сүрту-таяқшасы — міні осы Будда», – деп жауап берді. (Құрметті ұстаз күпірлік айтқан жоқ, осылайша ол шәкіртке Ғаламдағы барлық нәрсенің бітпестігі мен шексіздігін шынайы түсінумен салыстырғанда сөздер мен мағыналардың маңызды еместігі туралы идеяны жеткізуге тырысты).

Шын мәнінде, Қытай классикалық трактаттар беттерін емес, арнайы дәретхана қағазын ең кеш дегенде Мин дәуірінде-ақ (14 ғ.) даусыз қолданды және шығарды — 1391 жылы императорлық сарайға жұмсалған шығындар туралы жазбалар сақталған: онда екі түрі бар дәретхана қағазы көрсетілген: сарай қызметкерлері үшін нашарырақ түрі және ең жақсы, қалың, оған қоса хош иістендірілген, сары қағаз — император жанұясының мүшелеріне арналған.

Бұл уақытта еуропалықтар нені пайдаланды — айтарлықтай бұлыңғыр мәселе. Сол дәуірдегі христиан мәдениеті мұндай тақырыпты егжей-тегжейлі талқылауға аса ықылас танытпады. Тек кейінірек, кемелденген Қайта өрлеу дәуірінің келуімен біз Рабленің жұмсақ қаз балапаны туралы біліп аламызiФрансуа Рабле (1494–1553) – француз жазушысы, редактор, дәрігер, дін маманы, монах, филолог, математик. Ұлы сатириктердің бірі, «Гаргантюа және Пантагрюэль» романының авторы. (оның сатиралық шығармасының басты кейіпкері сүртудің ең жақсы құралы деп осы бала қазды атаған) және Гриммельсхаузеннің «Симплициссимусінен»iГанс фон Гриммельсгаузен (1622–1676) – неміс жазушысы, «Симплициссимустың басынан кешкендері» күлгір романының авторы. Бұжыр Сүрткіштің әңгімесін оқимыз. Соған қарамастан, қолымызда әлдеқандай үзік-үзік мәліметтер бар — әртүрлі құжаттарда мүк, шөп, сабан, жөке, шүберек айтылған. Бізге ортағасырлық христиандардың тақуалық атын жамылып ластыққа батып кетуге сүйіспеншілігі туралы не жазылса да оларда дәретханаға барғаннан кейін міндетті түрде дәрет алу әдеті де болды.

Әттең, өзінің күнделікті өмірінен ешқандай ақпаратты жазудан қымсынбаған керемет Рим дәуірі өткенге кетті — осы ашықтықтың арқасында біз, мысалы, Римнің қоғамдық дәретханаларында ксилоспонгиялардың болғанын білеміз, бұл таяқшаларға байланған теңіз губкаларының бөліктері, олар оны қолданғаннан кейін келесі келушілер үшін сірке суы немесе тіпті жай суы бар ыдысқа салатын. Сондықтан жаппай дизентерияның Римге жиі келушісі ғана болмай, ол сонда өмір сүргені таңғаларлық емес.

17–18 ғасырларда Еуропада дәретхана қағазы әлі болған жоқ, дегенмен дәл осы материалды белгілі мақсатпен көбірек адам пайдалана бастады. Бірақ қағаз дәретхана үшін арнайы жасалмаған, ол үшін қағаз орамдары мен ескі хаттар жұмсалды. Ал арзан баспа және мерзімді басылымдардың таралуына байланысты әжетханалардағы ең керекті аспаптарға арналған жәшіктер кесілген газеттер мен жарнамалық брошюралармен толтырылды.

Нақты дәретхана қағазын бірінші өндіруші болып американдық Джозеф Гайети саналады, ол 1857 жылы жұмсақ қағаз жасап, оны төртбұрыштап кесіп, буып-түйіп, өте жоғары бағаға сату идеясын ұсынған кәсіпкер. Дегенмен Гайетидің қағазы арзан болуы мүмкін емес еді — ол жарнамаға өте жігерлі инвестиция салып, тұтынушыны газет қағазындағы қорғасынның қауіпті зиянымен қорқытты. Көтеуден бастап ісіктерге, бедеулікке және түсік тастауға дейін бәрі адамдардың баспасөзді дененің оған арналмаған жағын қолданудың қасіретті әдетімен түсіндірілді. Қазір, бұл әдейі өршеленген сұмдықтар, былайша айтқанда, күмәнді болып көрінеді, бірақ Гайети өз мақсатына жетті: көптеген үрейленген ипохондриктер мен уайымдаған аналар нашар сапалы қағаздың жұқа бумасы үшін 50 центті бұдан былай тым қымбат деп санамады. Бизнесмендердің көбі Гайетидің ізін қуды — дәретхана қағазы бума, кітап және сөмкелеп сатылды, ал 19 ғасырдың соңында ең ыңғайлы болып шыққан орамдар да пайда болды. Отыз жылдан кейін, 1928 жылы неміс Ханс Кленк жыртылу оңай болуы үшін тесігі бар орамдарды жасау идеясын ұсынды, содан бері дәретхана қағазы бізге таныс пішінде бар. Алда кішігірім ғана жақсарту: жұмсарту, ағарту, көп қабаттылық және тез бату және еріту мүмкіндігі, бірақ жалпы алғанда, перфорацияланған дәретхана қағазының айнымас және сенімді орамы жүз жылға жуық уақыт бойы өзгеріссіз қалуда.