ШЫҒЫСТЫҢ ҰЛЫ РЕЖИССЕРЛЕРІ

2021 жылғы наурызда Берлин кинофестивалі әлі онлайн-форматта өтіп жатты: бұл байқауда Хамагучи үш новелладан тұратын «Кездейсоқтық пен бағам» деген киноальманахы үшін «Күміс аюды» қанжығаға байлады. Ал үнемі мамыр айында болатын Канн фестивалі Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін алғаш рет сол жылы шілдеге шегерілді, дегенмен бәрі оффлайн форматта, Круазетт жағалауында өтті. Хамагучи де сол шарада болды, ол үздік сценарий аталымында жеңімпаз атанды, сондай-ақ фестивальде Халықаралық кинопрессалар ассоциациясының (ФИПРЕССИ) атынан аккредиттелген үздік конкурстық фильм номинациясын да жеңіп алды. Онда ол «Менің көлігімді жүргіз» фильмі үшін марапатталған еді. Бұл картинада Харуки Муракамидің «Әйелсіз еркектер» (2014) деген үш әңгіменің желісі бір сюжетке үйлестірілген, жалғыз кейіпкер бар.

2022 жылғы 27 наурызда бір айға ғана шегерілген «Оскардың» салтанатты марапаттау рәсімінде Хамагучи төрт номинацияда бағын сынады: жылдың үздік фильмі, үздік режиссура, үздік сценарий және үздік шетелдік фильм. 2020 жылғы ақпанда, пандемия кезінде дәл осы номинацияларды кореялық «Паразиттер» фильмі жеңіп алған болатын. Олар тарихта алғаш рет Америка киноакадемиясының сыйлығын алған ағылшын тілді емес фильм ретінде қалды.

«Паразиттер» мен зұлым, арсыз, апокалипсиспен жүрген, Марсель Прусттың паразитизм тақырыбына арналған эпопеясындағы маңызды тақырыптардың бірін қайта тірілткен фильмдері, бірақ француздың жеңіл мазағын қарапайымдылықпен алмастырып, қолданысқа енгізілген қарапайым әзілмен ауыстырған, Голливудтың тағын тартып алып, локдаунның қараңғы әлеміне сүңгіп кетті. Хамагучи, оның «Менің көлігімді жүргіз» атты фильмі корейлік фильммен салыстырғанда, жаман үкімді түзеткен мейірімді перизаттай болды: «Ханшайым өлген жоқ, ол тек ұйықтап жатыр» — финалистердің бестігіне кіргенде, көптеген адамдар бұл режиссердің барлық фильмдері өздерін ақтап алмаған немесе апатқа ұшыраған өткенді табысты түрде жеңіп өткендігімен байланысты екенін түсініп, бұл жаңа кинематографтың идеал періштесі, әрі тағы да Күн шығыс елінен екенін ойлады. Дегенмен әлем жаман болжауларға конструктивті ұсыныстарға қарағанда көбірек құлақ асатынын растады және төрт номинациядан Хамагучи тек ең үздік шетелдік фильм үшін жүлде алды. Дегенмен, бір жағынан, бұл үлкен жеңіс. «Паразиттер» фильмінен кейін оның режиссері Пон Чжун Хо бір де бір фильм түсірмеді, оның есімі көбінің есінде қалмады, ал оның келесі жобасы болжам бойынша Голливуд, Паттинсон Роберт Паттинсон ^{Роберт Паттинсон} (1986 ж. туған) – британдық актер және модель, «Сумерки» фильмінің жұлдызы мен кейбір роботтармен байланысты болады. Ал Хамагучидің есімі, артхаусқа құштар жұртшылықтың алдында екі картинамен тұрып, «Тарантино» немесе «Альмодовар» сияқты төрт буынды фестивальдік сиқыр ретінде өзгерді, ал Венеция-2023-те ол қайтадан «Күміс арыстан» және ФИПРЕССИ сыйлығымен оралды — «Зұлымдық жоқ» (Evil Does Not Exist) фильмі үшін, ол тек жапондық емес, Альмодовардан Муратоваға дейін авторлық киноның барлық заңдарымен қайта түсірілген фильм, кәсіби актерлер емес, бұрынғы пікірлес серіктестерімен бірге.

Бұл қайдан шыққаны белгісіз ұяңдық пен салқындық күннің батуымен бірге жұмсақ болатынына уәде беретін жаңа кино дәуірінің күншуағы — Хиросимаға бірінші рет бара жатқан 40 жастағы ер адамның Saab Turbo көлігінің рөлінде отырған кейіпкерін ерте күздің таңында оятатын, 20 жылдық некенің батпақтарына «Шахразаданың» жұтып алған, жыныстық құмарлығы басым, инсульттен күтпеген жерден қайтыс болған әйелінің ащы, оргазмнан кейінгі ертегілерімен жүктелген, еркіндік ретінде қарастырылатын, барлық мүмкіндіктердің жиынтығы секілді сезінетін, мүлдем жаңа өмірге жол ашатын сәт. «Кездейсоқтықтар мен жорамалдар» деген титрдың үстінде «Рюсукэ Хамагучидің қысқа әңгімелері» деген жазу самарқау ірі шрифтпен берілген — Хамагучидің аңызға айналуы үшін әлі бір жыл уақыт керек екенін ескере отырып. Дегенмен сол кезде, өзімен қоса, ешкім не болатынын болжай алған жоқ. Алайда кинофестивальдер микроәлемінде өзінің беделін ол сол сәтте-ақ тапқан болатын; шындығында, Берлиндегі онлайн-көрсетілімінде оның жаңа фильмін күтіп, шыдамсызданып отырғандар көп болды. Оның екі алдыңғы ленталары еуропалық жағалауға жеткенде, тым ерекшеленіп, теңдессіз рахаттанған болатын.

Локарно кинофестивалі Каннмен теңдес — әлемдегі ең көне фестивальдердің бірі. 1950 жылдардың екінші жартысына қарай, фестиваль қозғалысы «авторлық кино» сөз тіркесін кеңінен қолданысқа енгізгенде және оның авторларын — Бергман, Дрейер, Брессон, Феллини — кино тілінің революционерлері ретінде ғана емес, қазіргі заманғы философтар ретінде де қарауға мәжбүр еткенде, Локарнода фестивальдердің саны шексіз артып кеткен әлемде өз бағытын іздеу керек екенін дұрыс болжады. Олар дебюттер мен эксперименттерге ден қойып, соншалықты радикалды болып, шектеулі прокатқа да жолы болмайтынын түсінді. Нәтижесінде, Локарно бүгінгі таңда болашақ фестиваль киносының майталмандары үшін ең беделді межелік алаң болып қала береді: Антониони, Шаброль, Кубрик, Панфилов, Шинарбаевтың бүкіл әлемге танымалдылығы осында басталды. Мұнда 2015 жылы Хамагучи алғаш рет көрінді. Фильмнің атауы «Бақытты сағат» (Happy Hour) болды, оның ұзақтығы 5 сағат 17 минутты құрады және ол Хамагучи Токио өнер университетінде кино режиссурасы бойынша магистратурада оқып жүрген кезінде, 2013 жылы Кобедегі Көрме-креатив орталығынан шақыртуды қабылдап, «штаттағы шығармашылық қызметкер» ретінде жұмыс істеген актерлік импровизация факультативі сабақтарынан туындаған. Фильмнің басты кейіпкерлерінің бірі — сол Кобе орталығының кураторы, ал фильмнің алғашқы бір сағаты дәл сондай «штаттағы шығармашылық қызметкер» ретінде сабақ өткізуді көрсетеді, оның таланты киноға қатысты емес, заттың ауырлық орталығын қателеспей анықтау қабілетімен байланысты: мысалы, орындықты бір аяғына қою. Фильмде бұл шығармашылық қызметкер мен төрт 40 жастағы құрбысы бір-бірінің ауырлық орталықтарын іздей отырып, дене байланысына енеді және фильмде алғашқы ашылулар жасайды, бұл олардың өміріндегі тағдырлы оқиғалар тізбегін бастайды: себебі балалық және жасөспірім кезеңде біз бір-бірімізді үнемі ұстап, сипап, ойындарға қатысып, сезімдердің артықшылығына байланысты бір-бірімізбен байланыс орнатамыз, бірақ жыныстық жетілу келгенде, осы байланыс тек жыныстық қатынасты білдіретін адамдар мен жағдайлармен шектеледі. Ләззат алу арқылы, ал кейде, тек бір ғана адаммен, біз өмір жолымызды жалғастырамыз, өзіміздің денеміздің шынайы және айқын санасын және басқа денелермен, өзіміздің басқа адамдармен байланысымызды жоғалтып аламыз. Ең маңыздысы, біз басқа адамның шынайы тілектері мен қажеттіліктерін түсінуімізді жоғалтып аламыз, сондықтан біз толық иелігімізге алған адамды шынымен сүюді үйренбейміз, яғни оны шынайы көруді, оған идеализацияланған бейне ретінде емес, оның барлық қалаулары мен қаламайтындарын түсініп, сүюді. Нәтижесінде біз осы бір ғана адамды да, бір-бірімізді де байқамай қаламыз.

Құрбыларды да, шығармашылық бірлікті де және басқа да ауыл тұрғындарын Хамагучидің факультативін тамашалаған әуесқойлар ойнады. Дәл сол басты рөлдерді сомдаған төрт әйел Локарнодағы актерлік сыйлықтың лауреаты атанды. Оларға дәл солай: әрқайсысы 5 сағаттық кинобаяндамада өздерін өзінше бір бикеш ретінде таныта алды: біреуі, Хадзуки Кикути, оның кейіпкері Сакурако — ең тұрақты, отбасында байланған және 37 жасында тіпті өзі үшін ақша сұрап, өзінің сыныптасына аборт жасату үшін — Годардың әйелі және Қызыл мамыр кинофестивалінің музаcы Анна Вяземскаяға ұқсайды, кейінірек Хамагучидің «Зұлымдық жоқ» фильмінде көрінді, ол өздігінен танымал және танылған автор ретінде, көптеген жұлдыздарды түсіріп, жылдар бойы жинақталған кәсіби емес актерлердің «паноптикумы» құрамынан, Кира Муратова өз фильмдерінде, одессалық шизофрениялардан тұратын тобына атағандай, тек өз күштерімен жұмыс істейді.

Локарно фестивалінде «Бақытты сағат» фильмінің алған екінші сыйлығы — сценарий бойынша сыйлық. Бұл сыйлықтардың дәл осылай бөлінуінде Хамагучи шығармашылығына қатысты феномен ретінде қалыптасқан заңдылықтармен салыстырғанда, фестивальдің қазылар алқасына жүктелген міндетті түсінуі болжамды көрінеді. Хамагучидің сценарийі — бұл әрқайсысын жан-жақты зерттеу қажет постулаттар тізбегі, бірақ бұл оларды толық түсінгенше болады. Олар диалогтар арқылы жүзеге асады, ал актерлердің міндеті — бұл тәжірибені көрермен үшін сезімтал, эмоционалды түрде жасау. Тәжірибені меңгерген кезде, постулат келесі, одан туындайтын постулатқа бағыттайды — дәлелдердегі теорема тәрізді.

Хамагучидің өзі бұл басқа мәселе — оны сол үшін де сүйеді, шын мәнінде бұл тізбектің қайда апаратынын, қандай буынның келесі болатынын білмейді. Көрермен оны жалғастыра отырып, зерттеу жүргізеді — бұл оны философ режиссерлердің көпшілігінен ерекшелендіреді, олар басында не дәлелдейтіндерін біледі және сценарийлерін соңынан басына қарай құрады. Хамагучи бірнеше рет көркем және деректі кино арасында үлкен айырмашылық көрмейтінін мәлімдеді, өйткені көркем фильмнің өзінде құжаттама болуы тиіс: фильмге енген дубль актердің образдағы және ортадағы болмысының сәтін тіркейді, ол қайталанбайды, сондай-ақ сол сәтте күннің оның бетіне түскен бұрышы мен дубльдер арасындағы актердің мінез-құлқындағы ең кішкентай мимикалық айырмашылықтар да қайталанбайды. Жоғарыда аталған жер сілкінісі туралы трилогиясы — оны бастан өткерген адамдармен жүргізілген сұхбаттар сериясы еді. Олардың апаттың белгілерін көріп, бірақ ештеңе жасамағаны, сондай-ақ болашақтағы осындай апаттардың болатынын дәлелдеген жерлерде өмір сүргендері туралы әңгімелері оның көркем фильміне басты тақырыптардың бірін әкелді. Хоккайдодағы екі басты кейіпкер «Менің көлігімде» де осыны айтады: әрқайсысы өзіне тән түрде, бірақ жақын адамның өлімін алдын ала алмады. Бұл психологиялық казус — жақыныңыздың кеткенін көріп, көмек көрсету үшін әрекет ету уақыты болғанда, біз параличке түсіп қаламыз — батыс мәдениетінде үнсіздік фигурасы, бірақ жапон өнерінде жаңалық емес: ол, мысалы, Рику Онда «Көк бөлмесі бар үй» (2005) деген белгілі романында сипатталған. Хамагучи үшін де, әзірше, ол интерпретатор емес, бақылаушы ретінде қалып отыр. Дегенмен оның адам өмірінен босатылған, кейіпкерлері белгісіздікке — «Бақытты сағатта» паромда, «Менің көлігімде» Saab-та — бет бұрғаны, кадрды қалай жылы күн жомарттықпен толтырса, айналадағы пейзажға әртүрлі уәде беретін, батысқа қарай қиылған немесе шығысқа қарай, осы кадрлардың арасындағы герметикалық шеңбермен салыстырғанда, жаңа бастау, жаңа туылу, яғни біздегі «мүмкіндіктердің шексіз жиынтығы» туралы тілектердің кез келген мықты байланыстардан күшті екендігін болжау қиын емес.

Алайда бұл тақырып — өзі зерттеуді қажет ететін, режиссердің көп сағаттық композицияларды үздіксіз жинап, не болса да, оларды квадраттарға және кезеңді тапсырмаларға бөлуді талап ететін жаман сұрақтар конструкторында тек бір кубик. Сонысымен қызықты, себебі басқа философтарға қарағанда, оларды аудиториядан тыңдау керек, ол әлі де процесте, жұмбақтарды шешуге тырысып, сен, көрермен, сыпайы түрде жақындап, егер кубиктерді бірге жылжытпайтын болсаң да, ең болмаса, оған демеп, қолын мұқият бақылап отырасың. Ол кәсіби емес орындаушылармен жұмыс істегенде, бұл әсері айқын көрінеді — олардың салыстырмалы түрде күтпеген әрекеттері, қисынсыз қимылы, кәсіби емес көзқарасы, түсірілімде мұндай өзгерістерге дайын емес ойыншының шошынған күйі біздің виртуалды қолдарымыз секілді, олар сол кубиктерді әртүрлі мағыналарға дұрыс емес, дәл емес етіп жылжытады: дәл балалар, әкелерінің гроссмейстер шеберінің мойнына еңкейіп, шахматтың атын алдымен бір бағытта жылжытатын секілді.

Хамагучидің қолы кәсіби орындаушының күтпеген реакциясына байланысты қозғалатыны өте әсерлі. Ол статикалық камераны қолданады. Дегенмен ол оны жиі қозғалатын нысанның ішінде — автомобильге (бұл туралы кейінірек айтамын) немесе арбаға бекітеді. Алғашқы отыз минутта бізді Яцугатакэ тауларының етегіндегі ормандарда шашыраңқы орналасқан ағаш үйде тұратын адамдардың әлеміне сүңгітіп жіберетін «Зұлымдық жоқ» фильмінде камера тек арбамен бірге қозғалады, сосын жаймен шыршалардың ұшын немесе кейіпкерлердің, 8 жасар қызы бар әкесінің ормандағы серуенін түсіреді. Осындай кедір-бұдыр жерде камера ұстап тұрған адамға бұлайша жайлы түсіруі мүмкін емес. Біз осы әлемді біртүрлі орман рухының көзімен қарап келе жатқандай әсер аламыз. Алайда кешкі ас кезінде жергілікті тұрғындар ертеңгі күнге жоспар құрып, қаладағы актерлік агенттіктің өкілдерімен таныстыру-жиын өткізуді талқылап отырғаннан кейін, қыз ұйықтап қалады да, біз оның түсін көреміз: бәрі қалыпты, олар әкесімен сол орманда серуендеп жүр, тек камера алғаш рет адам сияқты қарап, штатив оларға қарай бұрылады, адамның көзімен көреді. Осылайша берілген пластиканы бұзып, режиссер көрерменді «қалалық» адамдардың кіруіне дайындайды, олардың көздерімен біз келесі оқиғаларды көретін боламыз: иронияға сай, оларға мұндағы тыныштықтың ұнағаны сонша, олар өздерінің дорамасын тастап, мұнда мәңгі отын шабуға және бұлақ суын жинауға қалуды қалайды.

Сондай-ақ, «Бақытты сағат» фильмінде, бір сағаттық ұзақ статикалық кадрлардан кейін, камера қайнаған шәйнекке байқамай қолы тиіп кеткендей кенет солға бұрылады: бұндай әрекет құрбысының күйеуінен кетуге баяғыда-ақ бел буғанын, ол мұны соңынан біліп отырғанына аң-таң болып, шаңқ еткен кейіпкердің әрекетіне деген реакция болатын. Хамагучи үшін бұл бір реттік әрекет, әрі ол қабылдауға айналмайды — бұл оның өмірдегі бір сәттің табиғи күшін, төңкеріс әлеуетін бағалайтынын көрсетеді. Ал бұл да философия.

Хамагучидің философ-режиссерлер қатарына жататыны сөзсіз. Университет кезінде оның ұстазы, режиссер Киеси Куросава жиі, кейде әдейі мысқылдап Тарковскийді сөзін қайталайтын, кейін ол Хамагучиге курстық жұмыс үшін Станислав Лемнің «Солярисін» материал ретінде ұсынды. Куросава фантастика жанрында жиі жұмыс істейді және «Сталкердегі» Зонаның ортасында үйдің қиялдағы мотивін енгізетіні бар, бірақ бірде, өзінің үздік туындысы «Өмірге арналған ордерде» (1998) ол өте қиын, төртінші өлшемде қабысатын «Соляристің» прологындағы Кристің балдырлы өзен үстіндегі юсовтық кадрды қайталады. Дегенмен ол оның Крисі кадр соңында қияқ шөпке еңкейіп, оның ішінен бөтелке мен универмагтан сатып алған заттары бар полиэтилен пакетін алып шығады. Айтпақшы дәл осы Куросаваның фильмінен Хамагучи «Менің көлігімдегі» Кафукудың рөліне басты жұлдыз Хидэтоси Нисидзиманы алған. «Ордерде» Нисидзима 14 жасында комаға түсіп, 10 жыл жатқан жігіттің рөлін ойнайды. Актер жас жігіттің денесінде басталған жасөспірімнің пластикасын керемет сомдады, бұл оны кино жұлдызға айналдырды. «Көлікке» түсуге осы актерді алғаны арқылы Хамагучи оның осы рөлімен байланысты айқындай түскендей, «Көліктегі» маңызды сәт — бұл жаңа өмірге құлшыныс, денеде өткен өмірдің әдеті кедергі келтіреді, кідіртеді, бірақ басқаға шамасы жоқ. Өйткені Хамагучидің бар фильмі тірі қалғандар туралы. Біздікі ғана дұрыс, не дегенмен біз ғана тарихты айта аламыз, тіпті өліп қалғандар туралы да.

Хамагучиге «Солярис» романын курстық жұмыс үшін ұсынған кезде, Куросава шәкіртіне бұл әрекетін түсіндіріп, бір романнан қалайша екі тамаша режиссердің «әлемдегі ең үйлесімді, мінсіз фильм» (Тарковский, 1972) және «ең ойсыз, сауатсыз фильм» (Содерберг, 2002) жасағанын түсінгісі келгенін айтты. Хамагучиге курстық жұмыс үшін 4 миллион иен көлемінде едәуір қаражат бөлген. Дегенмен ол осы ақшаға екі кейіпкер — ғарыш психологы Крис пен оның өз-өзіне қол жұмсаған әйелінің клондары Хари арасындағы қарым-қатынастар мен диалогтарға негізделген бір жарым сағаттық фильм түсіруді ақылмен шешті. Романның оқиғасын тек екі кейіпкер — адамның және оның бұрынғы әйелінің дубликаты арасындағы қарым-қатынастар мен диалогтармен шектей отырып, Хамагучи болашақ фильмдерінің мағыналық өзегін және кең аудитория, үстірт бақылаушы үшін Хамагучидің фирмалық стиліне айналатын бір тақырыпты тапты.

Романнан тек Крис пен Хари арасындағы диалогтарды қалдырып, Хамагучи өмір бойы Тарковскийдің экранизациясындағы бір көріністің тұтқынына айналды. Бұл көрініс курстық жұмыста қайталанған жоқ — видеобайланыс арқылы Кристің әкесімен сөйлесіп отырған пилот Бертон (Владислав Дворжецкий) жүргізіп отырған көлікке қатысты кадрлар. 1970 жылдардың басында тек Жапонияда болған шексіз эстакадалар мен туннельдер Тарковскийге болашақтың келбетін жасау үшін де, фильмнің пластикасындағы ағындылықтың маңызды компоненті ретінде де қажет болды. Бұл эпизодтың басында ымыртта көліктің жарығы енді жанады. Ал соңында көліктер қалаға кіріп келе жатқанда, қараңғы түседі, жарық жарқырап тұрады: сахна үстінен түсірілген, эстакадалар мен метро жолдары қиылысып жатады.

Бұл эстакадалардың көрінісі Хамагучидің «Бақытты сағат» фильмінде қайталанады, әлгі камераның кенет жалт бұрылған сахнасынан кейін, ренжіскен құрбылар жұпқа бөлініп, метроға бара жатқанда көрсетіледі: бұл жоғарғы тармаққа шыққан бір жұптың диалогынан екінші, төменгі тармаққа түскен жұптың диалогына өту үшін түсірілген. Алайда «Кездейсоқтықтар мен болжамдар» фильміндегі «Магия (немесе неғұрлым сенімсіз нәрсе)» атты бірінші новелла шетте орналасқан фотосессиямен ашылады, мұнда екі құрбы кешке шыққан соң, шамдары жанған көлікке отырып, 15 минут бойы диалог жүргізеді, ал сыртта эстакадалар туннельдермен алмасып, олар толығымен түнгі, неонмен жарқыраған қала орталығына келеді.

Үш сағаттық «Менің көлігімді жүргіз» фильмінің үшінші бөлігі жүргізушінің орнында түсірілген. Мұндағы видеобайланыс құрылғысының рөлін көлік қалтасына орнатылған кассеталық магнитофон атқарады. Басты кейіпкер Кафуку Чеховтың «Дядя Ваня» шығармасына дайындық жасайды. Оның әйелі оған барлық репликаларды, Войтецкийдің сөздерінен басқа, дауыстап жазып берген. Ол әйелі қайтыс болғаннан кейін де, Войтецкийдің фразаларымен жауап береді. Тарковскийдің «Солярис» фильмінде Бёртонның артқы орнында оның кішкентай ұлы отыр, ол сөйлесу барысында әкесінің мойнына жақындай түседі. Әйелі қайтыс болғаннан кейін Кафуку «Дядя Ваняға» Хиросимада дайындалады. Оған жүргізуші қыз береді. Ол артқы орындықта отырып, әйелі жазған кассетаны тыңдап, Войтецкийдің репликаларын сонда айтады. Алайда фильм барысында ол біртіндеп жақын барып, жолаушы орындығына отырады. Дегенмен фильм контекстінде, кейіпкерлердің Saab кабинасында өткізген уақытының үштен бірі, бұл Тарковскийдегі жеке эпизод шеңберінде ұлының жүргізушіге жақындауымен бірдей әсер етеді. Фильмнің символына айналған кадр — ол «Оскар» салтанатында бірнеше рет көрсетілген, театр режиссері мен жүргізуші қыз бір-біріне жақындап, оған сеніп, салонында шылым шегуге рұқсат берген сәті; екі қолында жанып тұрған шылым ұстап, ашық қызыл машинаның төбесінен шығады.

Темекі — Хамагучи әлемінің маңызды бір бөлшегі, бұл зат дабыл белгісі, дабыл отының рөлін ойнайды, жақындыққа шақыру мен жақындықтың символы. «Бақытты сағаттың» басында кейіпкерлердің бірі, медбике, аурухананың төбесіне шығып, темегі шегеді. Бұдан басқа кино барысында ол да, өзге де темекі шекпейді. Соңына қарай кейіпкер аяғын сындырып алып, үйде отыруға мәжбүр болғанда, әлгі алғашқы темекі шеккен сахнадан кейін төрт сағат өткен соң, біз ортаңқол жазушымен сұхбаттасуға зауқы соқпай Мәдениет үйінен шығып келе жатқан «шығармашылық қызметкердің» темекі шеккенін көреміз. Ол шылымын тұтатқан сәтте қараңғы түнектен қызыл сары нүкте пайда болады, қараңғылықтың түбінен ақ дақ маздайды. Бұл әлгі темекі шоғына қарсы келе жатқан медбикенің гипстелген аяғы еді. Біз оны мұнда көреміз деп ойламап едік, дегенмен бұл фильмде тек сол қыз темекі шегетіні есімізде. Сондықтан оның темекі шоғы көрсетілген сәтте пайда бола қалғанын қалыпты жағдай деп қабылдайбыз, бұл өзі иттің иесінің ысқырығына, егеуқұйрықтың Ганстың сырнайына жүгіріп келетіні сияқты эпизод.

Темекі бұл өмірді бөлісуге шақыратын дабыл оты сияқты символы да Хамагучиге Тарковскийден жұққан. «Соляристегі» Харидің клоны да адам кейпіне түскен сайын жиі темекі шеге бастайды. «Айнадағы» шарбақта отырып Терехова папиросын тұтатқанда оның отына ымырттан бейтаныс дәрігер келеді және бірден сол жерде қалғысы келетінін айтады. «Сталкердің» соңында Алиса Френдлих өзінің қаңғыбастары мен мүгедектерін ұйқыға жатқызып, көрермен алдында аяғын айқастырып отырады да, жан-дүниесін ақтарып, олардың қандай ұсқынсыз екенін, оларды қайдан жинап алғанын, не үшін тастамайтынын айтады, бірақ алдымен сондай құмарлықпен темекісін тартады.

«Солярис» Хамагучидің шығармашылығына магистральді сюжет барысын да сыйға тартты — құрыған махаббат, қашқын махаббат (өзіңе қол жұмсау қашу емей немене?) және оның егізі туралы оқиға. «Кездейсоқтықтар мен болжамдардың» үшінші новелласы «Тағы бір ретте» бұны тіпті қарама қайшы ойнайды, онда 40 жастағы екі әйел бір мезетте шатасып, бір-бірін мектеп кезінен көрмеген бұрынғы құрбысы екен деп қалады. Бірақ бұл Хамагучидің екінші фильмі «Асако 1 және 2»-де (2018) толығырақ ашылады. Осындай атаумен Канн фестивалінде көрсетілген соң шетелде осы тақырыппен қалып қойды. Түпнұсқада фильм Netemo Sametemo, «Өң мен түс» деп аталады, тікелей аударсақ «Мен бір ұйықтап, бір тұрамын» деген мағына береді. Бұл 2010 жылы Акутагаваның премиясын ұтып алған (көп тілге аударылған «Көктемгі бақ», 2012 үшін) Томоки Сибасакидің романымен аттас. «Менің алғашқы коммерциялық фильмім», – дейді режиссер. Расымен, оған дейінгі бес сағаттық, 40 минуттық план-эпизодтар мен созылмалы кадрларымен 40 жастағы әйелдердің өмірлік жағдайларына көрерменді тартатын — осылай ұлу өзінің спираль үйіне сырғып кіреді, тартылады — «Бақытты сағатпен» салыстырғанда, бұл екі сағаттық тым жас адамдар туралы фильм дорама сияқты тым жылдам, ұшқыр, тәтті көрінеді. Екі басты рөлге — Баку деген сандали киген есерсоқ баланың рөлі, нан сатып алуға шығып, сол сәтте кездейсоқ монша кіріп, сонда достасқан шалмен бірге ішіп, келесі күні мас келетін, бірде сандалиін киіп, Сібірге кетіп қалып, 8 жылдан соң жарнама постеріндегі айдол ретінде келетін және оның дәл көшірмесі, үйден шықпайтын Рехэйдің рөлі — Хамагучи ерні жуан Масахиро Хигасидэні алды. Романтикаға жаны құмар нәзік жандылар оны «Ертең мен кешегі сенімен кездесемдегі» рөлі үшін сүйіп қалған, ал бұзақы жігіттер — «Қарғалардағы» көше бұзақыларының жауынгері рөлі үшін ұнатқан, интеллектуалдар — Киеси Куросавамен2²Киеси Куросава (1955 жылы туған) – аты әлемге танымал Акира Куросаваға түк қатысы жоқ жапон режиссері бірлесіп жұмыс істегені үшін жоғары бағалайтын. Фильмде сәнді музыка, би, төбелес, тіпті біртүрлі эпизодтардағы сүйіс — кейіпкерлер бар жылдамдықпен мотоциклдан құлағанда, болғаны былай тұрсын, дорамаларды жиі болатын шуға да себеп болды. Сондағысы Хигасидэ әйелі жүкті болғанына қарамастан, үш жыл бойы сыртынан Асаконың рөлін сомдаған Эрика Каратамен махабаттасып жүрген, ал Жапония мен Кореяда айдолдарға бұндай әрекеті үшін кешірім жоқ.

Сіздің болжамыңыз дұрыс, Асако Баку жоғалып кеткен соң Рехэйді кезіктіреді. Бұл қыз онымен бет-әлпеті үшін ғана қалған. Ал Баку оның өміріне қайта келгенде, ойланбастан соның қолын ұстап кетеді. Бірақ ол Рехэй емес екенін түсінеді — нақтырақ айтсақ, ол осы бес жыл ішінде Рехэйді сүйіп қалады. Мұндай баяндаумен бұл оқиға дорамалық сценарийге тура келетінін байқауға болады. Біріншіден, дорама жаман деуге келмейді. Екіншіден, бұл фильмді «Ұрланған сүйіс» пен «Ошақ қасы» дәуіріндегі Франсуа Трюффо3³Франсуа Трюффо (1932-1984) – француз режиссері, француз жаңа толқынының ең лирикалық өкілі деуге болатын шығар түсіргендей әсер қалдырады.

Хамагучи өзі спектакльге дайындық, кітап оқу, факультативтер, презентация мен сұрақ-жауап секілді біртүрлі сахналарды жиі көрсету арқылы еліктемесе де, француздардың «жаңа толқынының» өзге бір өкілі Жак Риветтан шабыттанатыны көрініп тұрады. Ол француздың фильмдерін жақсы білетінін жасырмайды, бірақ автор ретінде оның режиссер болуына Джон Кассаветис4⁴Джон Кассаветис (1929-1989) – америкалық актер және режиссер, америкалық тәуелсіз киноның негізін қалаушылардың бірі әсер еткен. Ақиқат екі ортада жатыр. Хамагучи америкалықтардың импровизациялық стиліне бүйрегі бұрып тұрады, олар кассаветистік кейіпкерлердің «басып оздың ба — жүгір, басып оздың ба және жүгір!» деген принципін ұстанады немесе оларға осындай таңдау қояды. Дегенмен ол қазіргі батыстық қоғамда өмір сүреді, онда тіпті шығармашылық процесс те құжаттама формасына салынады, оның ішінде жаппай мәдени іс-шаралар. Ол ашықтан ашық жаңа тудың астына ұйысқан «Мәдениет үйлері» мен «штаттық шығармашылық қызметкерлерін», факультативтер мен оқылымдардың бәріне баратын, булығып, байланған адамдарды рахаттанып мысқылдайды және оны жасырмайды да, ондай типаждарға өзіне қарамайтын, денсаулығы нашар, «жеке өмір» дегенді ұмытқан адамдарды таңдайды. Көрермен бірнеше сағат бойы осы кейіпкерлермен бірге қамалып, әдебиет деп ұсынылған, бірақ жұмбақ және сәнді бірдеңелер туралы әңгіме тыңдағаннан кейін, жүкті кейіпкермен бірге «Бақытты сағат» фильмінде күйеуінен қашып, паромға мінген кезде жеңіл тыныстайды; ал оның артынан бұрын ол қосқан ата-ананың ұлы, сол паромда бірге қашуға батылы жетпей, түсік жасатуды таңдаған құрбысы бар мектеп оқушысы, алғашқы махаббат сәтсіздігінен кейін күншуақты желге қарап: «Саған рақмет, Джун апай! Өмір үшін рақмет!» деп айқайлайды. «Ваня ағайдың» сансыз дайындықтарындағы тұншықтырған ауадан кейін, «Менің көлігім» фильмінде Кафуку жүргізушісімен бірге бұрынғы үйінің және өмірінің қирандысын көру үшін қарлы Хоккайдоның суық желіне сапар шегеді, бұл көрерменге жаңа тыныс сыйлайды.

«Асакода» бұл кассаветисшіл «қашып кету» көрерменді бірден баурап алады — кенеттен фильмге Сигэо Готёның «Мен және басқалар» альбомындағы ақ-қара фотосуреттер, көше балалары жарған петардалар, сол жарқылда бейтаныс адамның күтпеген жерден сүйіп алуы, студенттік клубтар, фанк музыкасы, билер және сандалдағы аяқпен карате тебу көріністері еніп кетеді. Бакуды Рёхэй алмастырғанда, оның Роберт Редфорд стиліндегі5⁵Роберт Редфорд (1936 жылы туған) – ең танымал америкалық актерлердің бірі ұқыпты плащтары, сигареттері, кешкі жарық шамдары Готёның сол фотоларын жаңа ассоциациялармен байланыстырады — «Кондордың үш күні» фильмі мен Сидни Поллактың экзистенциалдық романтикасына меңзейді. Ал Трюффоның стилінен — Кассаветес пен Поллактың ортасындағыдай бағыттағы нәзік жастық шақты есейген түр танытып, журнал фотобасылымының 1960 жылдардағы ерекшеліктеріне ұқсайтын, бірді-екілі қызыл көйлек немесе сары жемпір сияқты ашық түсті детальдармен көрінетін қоңырқай кадрлар және фильмдегі кейіпкерлердің «Үш әпке» телеспектаклі туралы әңгімелері байқалады.

Чехов Хамагучи кеңістігіндегі тағы бір мәдени константа. «Асакода» да, «Менің көлігімде» де Чеховты қалай ойнау керек деген пікір талас оны ойнаудың қажеті жоқ, тек жаттап айту керек деген шешіммен аяқталып жатады. Чеховтың пьесалары кейіпкерлерін «біз елу жыл бойы сөйлеп келеміз, сөйлеп келеміз, брошюраларды оқып келеміз. Осының нүктесін қойсақ игі еді» дегенде ұстайды. Чеховтың юморына белгілі бір мөлшерде морфийге деген құмарлық әсер еткен: морфий әсерінде болғанда адамдардың әңгімесі бос әрі мәнсіз екені айқын көрінеді. Адамдар сөйлескенде мәнсіз нәрсемен айналысады, не естеліктерін сапырады, не істей алмайтын нәрсеге уәде береді. Әлгі «Біз басқалар үшін еңбектенеміз, тыныш таппаймыз»: ештеңе етпес, ұйықтап тұрсын — уақытша болса да өз-өзіне келеді. Хамагучи кейде Чехов сияқты ашықтан ашық қарқылдап күледі. «Асакодағы» кейіпкерлердің бірі толықтай сал болып қалады, сөйлей де алмайды, ал оның анасы фильмде екінші рет пластинка қойғанда ол әлдебір жасөспіріммен ұнтақталған кофе ішу үшін Токионы шарлайды, сонда бұрынғы есіктегі дабыл сияқты дыбыс шығады, бұл — әлгі сал адамның «SOS», «Құтқарыңдар!» деген тетікті басқаны болып шығады. «Зұлымдық жоқтағы» қалалықтар ормандағы жұмысшыны осында қалатындары қандай күшті, ағаш жарғаны керемет екенін, жаралы бұғының шабуылын тойтару үшін біреуді аяққа жығу туралы мәнсіз әңгіме айтып есін шығарғаны сонша, ол ашуланып, аузынан көбік аққанша қылқындырады. Бұл сол «Мерейтойдағы» чеховтық бухгалтер Хиринаның Мерчуткина деген кемпірдің тұра қуып: «Жоғал! Мүгедек қылам! Талқандаймын! Қылмысқа барамын!» дегеніне ұқсайды.

Сондықтан Хамагучи осы ұзақ сахналарды ұқыптылықпен құрып, жоғары мәдениетке зәру, мәдениет сарайларына немесе жаңа «Зұлымдық жоқ» фильміндегідей, табиғаттың таза құшағына ұмтылған кейіпкерлерді бейнелейді, ал олардың қасында қысқа да шабытты көріністер ерекше жарқын әрі босатушы әсер береді. Әрине, оны ең көп қызықтыратыны — осы «тәртіп — құштарлық» дихотомиясында махаббаттың алатын орны. Дәлірек айтсақ, махаббаттың осы екі қарама-қарсылықтың арасында қай жерде үйлесімді орын алатыны. «Бақытты сағатта» да, «Кездейсоқтық пен болжамда» да кейіпкерлер жаңа танысының қасында өздерін алғаш рет жайлы әрі еркін сезінетінін байқаған, ал сүйікті әйелдерінің жанында мұндай сезімге бөленбейтінін айтады, ал сол сүйіктілердің ойынша: «Бұл қыздар — бәрібір махаббат емес». Бірақ әрбір жаңа фильммен бірге Хамагучи даналыққа жақындай түсуде, ал «Менің көлігімді жүргіз» фильмінде жүргізуші әйел Кафукудың 20 жыл бойы әйелінің сатқындығын білсе де, онымен сөйлесуге қорқып, бар болғаны мұның көзін жұмып келгенін тыңдап, мынадай сөз айтады: «Егер сіз оны тұғырға қоймай, алғаш реттен-ақ оны дәл өзі сияқты, қарапайым әйел ретінде сүйгенде, бәлкім, соңы болмас та еді».

Хамагучидің фильмдерінің бәрі қалай десекте әркім өзіне сенбей, «менін» шақырып, оның өзгелердегісін сүйе алмағанынша, бізге, адамдарға тыныштық болмайды деген көне, экзистенциализм сияқты постулаттың төңірегінде өрбіген соң да, осы контексте режиссер портретіне өзімнің жеке көзқарасымды білдіргім келеді. Қазір, өз жасымның деңгейінде мен тек бұны қалай бар, солай сүю дегеннің махаббаттың биік дәрежесі деп түсінбей, оны іске асатын оңай дүние екеніне көзім жетеді. Бұл тыныс алу сияқты қалыпты нәрсе. Бірақ осындай қарапайымдылыққа жету үшін өмір сүру керек. Хамагучи менен жас. Мен оның фильмдерінен, тәтті, ащы сезім алып, бір мезетте тәкәппар және ащы сағыныш бойымды билейді, мен өте жас және өте жағымды жігітпен сөйлесіп отырғандаймын. Қазіргі жас адамдардың кинода осындай серігі бар екеніне қуанамын. Ол жастармен бірге сүю және рас өмір сүрудің жолын іздейді. Әңгімелестін серігіңіз адал жігіт, өйткені ол Асако мен Рехейдің соңғы диалогында қызға қайтып келуге рұқсат беріп, бірақ енді оған сене алмайтынын мойындайтын сөзі — режиссердің жалғыз шешімі. Екі өте жас және жағымды жастар Осакадағы жаңа, әлі зат қойылмаған пәтердің балконында тұрып, біреуі мынаны байқап қалады: «Не деген лай өзен!». Ал қыз: «Иә, лай... Бірақ сондай әдемі!» деп жауап береді.

Заманауи киноматографист ретінде: «Бақытты сағат», 2015 – 40 жастағы төрт құрбының жаздың соңы, күздің басындағы үш айлық өмірі туралы 5 сағаттық фильм. Сөйлескен 40 минуттық интерьер сахналары қысқа әрі естен кетпейтін кинообраздармен алмасады, кейіпкерлердің өміріндегі айтулы оқиға кезінде табиғат бейнесі көрсетіледі: тамыздың түс ауағы аптап ыстығында жаяу жүргіншісіз қатып қалған қала — кенет ержетіп кеткен ұлының анасын жалғыздықпен бетпе-бет қалдырып, оны жаңа мүмкіндік ретінде қайта сезінуге мүмкіндік береді. Теңіз вокзалынан аттанған паром оның құрбысының тағдырынан якорьді жұлып алып тастап, жаңа өзгерістерге әкеледі, ал қазан айының түскен жапырақтары, мертіккен медбикенің балдақтары астында сыбдырлап, оған бір бұрылыста жолығатын белгісіз жігіттің күлімсіреп, оттық ұсынып, өмірде өзгеріс болатындығын уәде еткендей болады. Қазіргі сериалдар дәуіріне арналған мінсіз фильм, жалғасы бар оқиғалар: оны бес кешке бөліп, жұмыс күнінің соңын көркемдеуге немесе жексенбі күні дивандағы жайбарақат таңғы тыныштыққа таптырмас серік ретінде тамашалауға болады — әрине, егер жайлы, сабырлы көңіл күйдегі демалыс болса, ауыр сын емес.

Жас кинематографист ретінде: «Асако 1 және 2», 2018 – 18 жастың қалай 25-ке көшетіні туралы тәтті әрі ащы фильм. Бұл фильм жастарға, сүйіспеншіліктің неге әкелетінін түсінуге көмектесу үшін, жастардың кездесуі үшін, сондай-ақ отау құрғандарына біршама болғандарға кешкі уақытты өткізуге қолайлы картина, өйткені олар күн батқан кезде өткендегі сүйіспеншілікті еске алу қуанышына бөленеді. Бұл фильм дорамалардың жанкүйерлері үшін де қызықты, өйткені онда олардың жұлдыздары, заманауи әндер мен би де бар.

Мобильді кинорежиссер ретінде: «Зұлымдық жоқ», 2022, фильм музыкант және композитор Эйко Исибасидің жаңа концерттік бағдарламасы кезінде панельде проекциялауға болатын бейнежазбаны түсіру туралы өтінішінен туды. Дайындалып жатқан қойылымның музыкасы бар демо-кассетамен қаруланған Хамагучи Яцугатаке тау бөктеріне барды, онда Исибаси музыкант Джим О ' Руркпен бірге тұрады, табиғатты түсіреді, содан кейін ол завхоздан және үйлестірушіден көріністер ойнауды сұрай бастады және оларды ойнауды жеңілдету үшін диалог жазды, бұл, әрине, концертте естілмейді. Бірақ олардың мәтінді жақсы айтқаны соншалық, режиссерге бұл ұнап қалды да, ол сюжетті дамытып, Венеция фестивалінің күміс жүлдегері атанған толыққанды фильм түсірді. Бірақ ол Исибасиге берген уәдесін де бұзған жоқ, монтаждың дыбыссыз нұсқасы бір сағаттық «Сый» деген фильмге айналып, музыкант оны өз концерттерінде қойып жүр.

Белгісіз кинематографист ретінде: «Солярис», 2007 — Хамагучи курстық жұмыс ретінде түсірген Тарковский фильмінің бір жарым сағаттық ремейкі әлі күнге дейін Жапонияда өтіп жатқан студенттік фильмдердің мамандандырылған фестивальдерінің көрермендерін ғана көруге мүмкіндік алады. Авторлық құқыққа байланысты мәселе әзірге таспаны кеңірек көрсетуге мүмкіндік бермейді. Дегенмен күндердің күнінде бұны көру деген мақсат күшейе түскендей: «Асако 1 және 2» және «Кездейсоқтық пен болжам» сияқты ленталарда Хамагучи Тарковскийдің лентасынан, дәл сол 19 ғасырдағы орыс әдебиеті Гогольдің «Шекпенінен» өсіп шыққандай әсер қалдырады.

Белгісіз кинематографист ретінде: «Солярис», 2007 — Хамагучи курстық жұмыс ретінде түсірген Тарковский фильмінің бір жарым сағаттық ремейкі әлі күнге дейін Жапонияда өтіп жатқан студенттік фильмдердің мамандандырылған фестивальдерінің көрермендерін ғана көруге мүмкіндік алады. Авторлық құқыққа байланысты мәселе әзірге таспаны кеңірек көрсетуге мүмкіндік бермейді. Дегенмен күндердің күнінде бұны көру деген мақсат күшейе түскендей: «Асако 1 және 2» және «Кездейсоқтық пен болжам» сияқты ленталарда Хамагучи Тарковскийдің лентасынан, дәл сол 19 ғасырдағы орыс әдебиеті Гогольдің «Шекпенінен» өсіп шыққандай әсер қалдырады