Алашорда жасасын!

Атаман Дутовтың Әлихан Бөкейханға жіберген телеграммасы

Д. Шмарин. Ақ әскер келді! Мәсіх қайта тірілді! 2007 жыл

19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басында қазақ зиялылары ағарту ісін қолға алып, газет-журнал шығара бастады. Алайда ағарту ісімен қатар, сол заманның өзінде іскерлік, саяси-қоғамдық, әзіл-оспақ, өнер тақырыбында қалам тербеген басылымдар, тіпті қолжазба газет-журналдар да болған. Qalam сіздерге сол заманда қазақ баспасөзінде қандай мәселе қозғалғанын, халықтың тұрмысы қандай болғанын көрсететін, тарихшы Абай Мырзағали жинаған үзінділерді ұсынамыз.

1917 жылы желтоқсанда Алаш Орда немесе Алаш автономиясы жарияланған сәттен бастап, әсіресе 1918 жылы жазға қарай, Чехословакия корпусының көтерілісі ауқымды азамат соғысының басталуына себеп болды, қазақ даласының басым бөлігі Алаш Орданың да, большевиктерге қарсы ақ казактардың да бақылауында болды. Өзін-өзі жариялаған қазақ үкіметі үлкен идеологиялық қайшылықтарға қарамастан большевиктермен де, ақтармен де күресуге, кейде келіссөздер жүргізуге мәжбүр болды. Бұл дипломатиялық айла-шарғылардың айқын мысалы ретінде Орынбор казак армиясының атаманы Александр Дутовтың1¹Александр Дутов (1879–1921) Орынбор казак армиясының атаманы. Ол Петроградтағы төңкерістің ертеңіне большевиктерге соғыс ашқан бірінші әскери қолбасшы болды. Дала өлкесінде және Жетісуда қызылдармен шайқасты. 1920 жылы ол қалған әскерімен Қытайға ауып, сол жерде БТК агенттерінің қолынан қаза тапты. Алаш автономиялық республикасы үкіметінің төрағасы Әлихан Бөкейхановқа жолдаған телеграммасы. Совет өкіметіне алғаш болып соғыс ашқан атаман Дутовтың жеделхаты «Сарыарқа» газетінің 1918 жылғы №47 санында жарияланды.

«Сарыарқа» газеті. №47. 1918

Орынбор казак-орыстарының атынан тәңір жарылғасын айтамын сізге һәм барша қазақ халқына!

Биыл қазақ арасымен жүрген уақытымда, олар маған да, басқа казак-орыстарға да бір түрлі жақсы көзбен қарап, қатты құрмет қылды және әр уақыт сіздің қайда екеніңізді сұрап отырды; сондықтан мен ойлаймын мұның бәрі қазақ бен казак-орыстың жақындығына, мақсаттың бірлігіне дәлел ғой деп.

Құтты болсын Алаш орда! һәм қашан болсын халқының жолына жанын құрбан қылып жүруші оның предсидателі.

Атаман Дутов.

1918.

Генерал Дутов, 1918 қазан, Орынбор/Wikimedia commons

«Сарыарқа» газеті 1917–1919 жылдары Семей қаласында қазақ тілінде аптасына бір рет шығып тұрған. Әр жылдары газеттің редакторы қызметін Райымжан Мәрсеков, Халел Ғаббасов, Әлихан Бөкейханов сынды Алаш қайраткерлері атқарған. 1919 жылы газет жабылғаннан кейін орнына «Қазақ тілі» газеті шыға бастады.