Ай сөзі: квадробер

«Кәлләсін киіп жануардың бері шық, Жамылып ап жануардың терісін» – деп басталатын бір кездері хипстерлер арасында танымал болған, бірақ қазір ұмыт қалған Красноярск қаласының «Лемондей» тобының 2009 жылғы әні бар еді. Бұл әнмен тікелей байланысы бар ма, белгісіз, бірақ шамамен сол уақытта Мәскеудегі аса интеллектуалды басылымдардың бірінде музыкалық корреспондент болып Жылқы және Тауық деген бүркеншек атпен екі адам жұмыс істеген. Олар шараларға шынымен де бастарына сол жануарлардың маскасын киіп баратын. Дәл сол кезде жануарларға еліктеу мақсатында төрт аяқтап жүретін спорт түрі — квадробика құбылысы пайда болды. 2008 жылы «Маймыл адам» лақап атымен танымал жапондық Кеничи Ито төрт аяқтап 100 метрге жүгіру бойынша әлем рекордын жаңартты. Алайда уақыт өте келе квадробика қарапайым спорттық әуестік болудан қалып, терең экзистенциалды мәнге ие болды. Ол субмәдениеттегі балалар арасында кеңінен таралып, тіпті жас ұрпақтың адамдық болмысынан айрылуына алып келетіндей қауіп төндірді. Квадробиктер жануарларға байланысты басқа әуестіктерден (мысалы, фурри мен териантроптардан) өзгеше. Барлығы өте күрделі.

Кез келген қоғамдық құбылыс толық қалыптасуы үшін екі шарт қажет: биліктің назарын аудару және Пелевиннің ол туралы жазуы. Квадробикаға да солай болды — субмәдениетті заңмен тыймақшы (кемінде Ресейде), ал 3 қазанда шығатын Пелевиннің жаңа романында жазушы-кейіпкер қабырғаға өзінің жиырма бес кітабын шегелеп, оларға пияз бен шұжық жағып, жалаңаш сүйіктісіне, яғни әдеби сыншыға қарғыбау тағып, кітаптарға қарап үруге мәжбүрлейтін көрініс бар.

Бірақ бұл қиялды автордың ар-ұятына қалдырайық та, мәселенің тарихына үңіліп көрейік. Квадробиканың әртүрлі элементтері қазіргі патологиялық ойын-сауыққа айналғанға дейін, барлық уақытта және түрлі жерлерде кездескен. Мысалы, екі мың жыл бұрын қытай дәрігері Хуа То «Бес жануардың ойыны» атты гимнастиканы ойлап тапқан, онда адам кезек-кезек аю, жолбарыс, бұғы, маймыл (Кеничи Итоға сәлем) және құс болып киінетін. Ритейлерлердің кең таралған әдісін еске түсірейік: көшеде сиыр немесе қолтырауынның костюмін киіп жүретін сатушыларды жиі көретінбіз (қазақстандық «Қызғылт қоян туралы хикая» фильмін еске алыңыз). Шынайы квадробик ретінде Игги Попты да айтуға болады: ол кейде джинсы шалбарына жылқының құйрығын жалғап шығатын, ал «I wanna be your dog» әні ештеңені түсіндіруді қажет етпейді.

Шын мәнінде, егер 1915 жылы жазылған Владимир Маяковскийдің «Міне, осылай мен итке айналдым» атты өлеңін ескерсек, Игги бұл логика бойынша жай ғана плагиатор болып шығады. Кеңес мәдениеті жануарлар бейнелеріне толы болды, бұл бейнелер мультфильмдегі Мауглиден кинодағы Ихтиандрға дейін жалғасады. Осы тұрғыда ерекше назар аударуға тұрарлық бір жайт — 1960 жылғы біртүрлі жазба, онда балалар әдебиетінің патриархы Корней Чуковский балаларға жануарларды бейнелеуге мәжбүрлейді.

Қалай болғанда да, квадробиканың баланың тұлғасына тигізетін ықтимал қаупін психологтар, заңгерлер және спорт жарақаты мамандары талқылай берсін, ал біз осыған қатысты бір қызық идеологиялық қайшылықты ғана атап өтейік.

Квадробикаға белсенді түрде қарсы шығып жүргендер қатарында консервативті дәстүршіл ойшылдар бар. Олар бұл құбылысты постгуманизмнің жаңа түрі деп санайды — қазіргі адам жынысын өзгертіп қана қоймай, енді адам бейнесінен мүлде бас тартуға дайын деген ой айтады. Алайда басқа қырынан қарасақ, квадробика ежелгі анимизм мен тотемдік сенімдерге, архаикалық дәстүрлерге оралу болып көрінуі де мүмкін. Егер дәстүршілдер адамзатты өткеннің тереңіне қайтаруды қаласа, олардың бұл жолы ойлағаннан да тереңге апарып соғуы мүмкін екенін ескергені жөн. Шын мәнінде, бала санасынан еліктейтін қалыпты адам үлгілерінің жоғалуы ересектер әлемінің жағдайын айқындап тұр. Егер жақын арада мұндай үлгі тұтар тұлға пайда болмаса, мәселе сүтқоректілер мен құстарға еліктеумен шектелмей, тіпті жәндіктерге (Босх пен Кафканың «Құбылуы» бағытында) немесе одан әрі қарай — жансыз табиғат пен атмосфералық құбылыстарға дейін жетеді. Оның үстіне, «ұлпа» (снежинки) деп аталатын субмәдениеттің (гиперсезімтал және шыдамсыз адамдарға арналған) бірнеше жылдан бері бар екенін ескерсек, мұның барлығы болашақта одан әрі күрделене түсуі ықтимал.