Арманшыл Сырнайшы

Британдық суретшінің қылқаламынан шыққан бұл сурет ресми түрде «Виктория неоклассицизміне» жатады. Десек те, картина патшайым қайтыс болғаннан кейін он жыл өткен соң, яғни Бірінші дүниежүзілік соғыстың өршіп тұрған шағында салынған. Соғыс дәл осы картинаның әйгілі болуына ықпал еткен сыңайлы. Британдық жертасаларда ең танымал «Сырнайшы» бейнеленген ашықхаттар болған, сонымен бірге акварельмен салынған сурет газеттерге, парақшаларға, оған қоса шайға арналған қаңылтырларға басылған, жастықтарға кестеленген, сөрелерді де осы суретпен безендіру сәнге айналған.

Дәл осы «Сырнайшы» картинасы «мамыражай өткен күннің» символы болып қалуының сыры неде? Қақаған суықта, от пен су кешкен кескілескен ұрыста, төбеңнен ажал төніп, табан астында тамұққа түсердей елең-алаң күйден құтқарардай бұл картинаның құдіреті қандай?

19 ғасырдың аяғында гүлденген перілер мен эльфтердің сәні поэзия, кескіндеме және тіпті фотосуреттер арқылы қолдау тапты. (Мәселен, Конан Дойл1i1 Артур Конан Дойл (1859–1930) Британдық жазушы, детектив Шерлок Холмс туралы әңгімелері арқылы әйгілі. «Бала перілердің» жалған фотосуреттерін жинағаны білеміз.) Осы орайда шығармаларында перілер әлемін суреттеген ондаған авторлардың есімдерін атауға болады. Толкин2i2Джон Рональд Реуэл Толкиен (1892–1973) Британдық жазушы, филолог, «Сақиналар әміршісі» трилогиясының авторы. және Джеймс Барри3i3 Джеймс Барри (1860–1937) iШотландтық драматург әрі ақын, мәңгілік жас бала рухы Питер Пен туралы кітабы арқылы танымал. 20 ғасырда эльф тақырыбының үстемдігін әйгіледі және түрлі деңгейдегі жүздеген суретшілер осы қанатты рухтардың суретін салды.

Перілердің кескіні көрінер-көрінбес болған күңгірт бояулар, бұтақтардың арасынын сығалайтын ақшыл жарқылдар қалайша кенеттен көпшілікке тартымды әрі танымал болды?

Бәлкім, бұл жарқыраған пері-арулардың бейнесі емес, ертегі сюжетінен алынған бетін әжім басқан, жүзі салыңқы қарапайым баланың бейнесі болғандығы әрі оның ауаны кезген рухтар мен жарқыл-сәуленің ортасында емес, орман ішінде, ми батпақты жерде отырған көрінісі жертасада жатқандардың жанына жақын болған да шығар.

Әскери снарядтардың ащы дауысынан құлағы тұнып, батпаққа батып жатқандардың мұндай мұңлы натуралистік сиқырға әлі де сенетін үміті бар еді. Сырнайшының мыж-мыжы шығып, балшық-балшық болған бәтіңкесінің тұмсығына қонған таңшымшық құсы, бас жағынан ұшқан әруақ іспетті бейнелер, бір сәтке жаңғағын ұмытып, аңтарылып, бала тартқан сырнайдың үніне елітіп тұрған тиін — бәріне де ғажап шынайылық тұнған.

Картинада кезінде әрбір ағылшындық аңғарып, мәнін түсінген, алайда қазіргі көрерменге байқалмауы мүмкін бір элемент бар. Ұлыбританияда кең таралған ырым бойынша, баланың қалпағына қадап алған тауыс құсының қауырсыны бақытсыздықтың нышаны. Мұндай қауырсынды үйге әкелсең, отбасыңа өлім әкеледі деп сенген. Виктория дәуірінде ырымшыл адам ешқашан қалпағын безендірмеген, әр белгіге байыпты қарайтын ешбір әйел тауыс қауырсынынан жасалған желпуішті пайдаланбайтын, яғни мұндай желпуіштерді өте эксцентрик әйелдер ғана қолданған көрінеді. Айтпақшы, бұл ырым КСРО-ға дейін жеткен. Біздің әжелеріміз бен арғы әжелеріміз үйлерін ешқашан тауыс құсының қауырсынымен безендірмеген.

Сонымен, қалпағына қорқынышты қауырсын қадап алған «Сырнайшы» ешқашан «перілер туралы» қарапайым да сүйкімді сурет ретінде қабылданған жоқ. Ол сан түрлі сезімдерді оятты, ойға қозғау салып, қиялды қанаттандырды, ол өз дәуірінің қасіретін таңғаларлықтай дәл бейнеледі, сол кезеңнің бір бейнесі ретінде сақталды.

Соғыс аяқталғаннан кейін «Сырнайшының» танымалдығы да таусылды. Картина авторы Эстелла Канцианидің есімі бүгінде британдық өнер тарихының мамандарына ғана белгілі.