Леонардо ханшайым

Бұл — пергамент парағы, оның суреті түрлі түсті пигменттерден тұрады. Суретте 15 ғасырдың аяғында италиялық ақсүйектерше киінген өрімтал қыз бейнеленген.

Жас ханымның суреті алғаш рет 1998 жылы жарыққа шықты. Оны өмірінің көп бөлігін Флоренцияда кешкен швейцариялық жаңғыртушы (реставратор) Джаннино Мачингтің жесірі Christie's аукционына қойды. Аукцион үйінің мамандары бұл 15 ғасырдағы кескіндеме өнерін жақсы меңгерген әрі сол заманның өнеріне еліктей отырып, шебер көшірген герман суретшілерінің бірі жасаған 19 ғасырағы жұмыс деп болжады. Сурет аукционда $22000-ға сатылып кетті, сатып алған Нью-Йорктегі галерея (ал қазір реставратордың мұрагерлері аталмыш картинаның қай ғасырға жататынын анықтау мен бағалаудан қателескені үшін аукцион үйін сотқа берді).

Себебі бірнеше жылдан кейін галереядан суретті $19000-ға сатып алған арт-дилер Питер Сильверман бірінші кезекте пергаментті радиокөміртекті талдауға жіберді. Нәтижесінде бұл терінің (немесе кенеп) 15 ғасырдың ортасы мен 17 ғасырдың ортасы аралығында кесіп-пішілгені анықталған. Теориялық тұрғыдан, әрине, 19 ғасырдағы шебер оны сәндеу үшін ескі пергаментті қолдана алады, бірақ ол кезде мұндай машақаты көп іске ешкім бара қоймады.

Пергамент пішілгеннен кейін көп ұзамай қолданылған деп ойлау әлдеқайда орынды. Демек бұны 15 ғасырға жатады десек қателеспейміз, өйткені 16 ғасырда да, 17 ғасырда да мұндай стильдеу түрімен ешкім айналысқан жоқ.) Әрі қарайғы зерттеулерден алынған мәлімдемелер бойынша бұл шебер жасалған портретте тағы бірнеше қызықты белгілер бар.

1. Сызықтармен түрлеу жұмысы солақай қолмен орындалған.

2. Сурет бетінде майланған саусақ табы бар. Бүлінбеген бөлігі Ватиканның «Әулие Джером» картинасындағы саусақ ізімен бірдей.

3. Қыз 15 ғасырдағы италиялық әйелдерше киініп қана қоймаған, оның көйлегі 1490 жылдардағы миландық сән үлгісі.

Тарихтан белгілі, Миланда ұзақ өмір сүрген 15 ғасырдың солақай суретшісі бар. Бұл — Леонардо да Винчи (1452–1519). Айтпақшы, ол Ватикандағы аяқталмаған «Әулие Джером» шедеврінің авторы.

Көптеген сарапшылар әлі күнге дейін «La bella Principessa» картинасын Леонардоның жұмысы деп мойындауға үзілді-кесілді қарсы. Олардың қарсылықтары «бұл мүмкін емес, өйткені ол ешқашан бола алмайды» дегенге саяды. Да Винчидің суреті бес жүз жыл бойы белгісіз біреудің үйінде ілулі тұрған жерден қалқып кетуі мүмкін емес еді. Егер ол соңғы онжылдықтарды Махинганың үйінде өткізсе, онда бұл жай ғана күлкілі, ол тәжірибелі бағалаушы және Флоренцияның ең жақсы антикварлық дилерлері, реставраторлары мен ғалымдары оның үйіне келді! Олар Леонардоны жақсы танитын еді.

Сонымен қатар 15 ғасырдағы италиялықтар мұндай техникада пигментпен жұмыс істемеді. Ал Леонардоның өзі ешқашан пергаменттерді қолданбаған. Жалпы, сурет тым құрғақ, сипайы дұрыстыққа толы, бірақ әсіре мәнерлі емес, өте монотонды. Леонардо болуы мүмкін емес, жоқ! Максимум, мүмкін оның шәкірті, сонда ғана саусақ табы туралы түсінікті болар еді, бәлкім, маэстро мұнда бір нәрсені түзеп берген шығар… Леонардоның солақай шәкірттері бізге белгісіз... жарайды, бар да шығар, бірақ аз ғой олар…

Бірнеше көрнекті мамандар да Винчи авторлығының жоғары ықтималдығын растағанымен, өнертанушылар әлемі әлі де үнсіз. Айта кету керек, бұл жұмыстың «ашушы» Питер Сильверманның жеке басымен байланысты, ол бұл саладағы оны өз мәлімдемелерінің жұтаңдығы, нар тәуекел пікір айтатыны және көп ойланбайтындығы үшін ұнатпайды. «La Bella Principessa: Леонардо да Винчидің жаңа шедеврінің тарихы» кітабының авторы Мартин Кемп «бұл суреттің басты мәселесі Сильверманға тиесілі» деп жазды.

2015 жылы Шон Гринхолш (туған жылы 1961 жылы) отқа май құйып, мәселені ушықтырды. Бұл британдық суретші әрі алаяқ, ол ескі туындыларды қайта көшіріп салып, оларды раритет ретінде жұртқа сатқан. Төрт жыл жазасын өтеп шыққан соң Гринхолш қатысты жанжалдың арқасында ол өз атымен жұмыс сатуға жеткілікті танымалдыққа ие болды. Аталған жылы ол «Фальсификатордың повесті» мемуарын жарыққа шығарды, онда ол басқалармен қатар La bella Principessa картинасын өз шығармашылығы ретінде мәлімдеді және модель ретінде ол жақын маңдағы супермаркетте Салли есімді кассирді пайдаланды. Рас, Гринхолш оларға сурет салу технологиясын дұрыс сипаттап жазбаған, қолданылған материалдарын да шатастырады. Өнертанушы Паскаль Котт былай деп жазады: «Ол біздің кітабымыздан деректерді жинағанымен, бірақ италиялық басылымда жарияланған кейбір ақпаратты жіберіп алған. Мысалы, ол негізгі қабаттың Араб сағызымен араласқан сары пигментті немесе қорғасын-ақ түстері туралы ештеңе айтпапты» Гринхолштың бүкіл кітабы атын шығару үшін жасалған жанжал екенін ескерсек, оған сенетіндер сирек. Оның үстіне, сурет 1982 жылдан бері швейцариялық реставраторға тиесілі болды (бұл құжатталған) және Гринхолш оны 17 жасында салынғанын айтуға мәжбүр.

Соңғы жаңалықтар la bella principessa да Винчидің жұмысы дегендердің ұстанымдарын қатты қуаттады.

Бұған 4 данасы сақталған «Сфорциада» көмектестін. Бұл — Сфорза отбасы Милан лордтарының құрметіне арналған поэтикалық мадақтау жыр. Әр данасының басында пергаментке салынған кітап иесінің портреті болды. «Сфорциаданың» Варшавада орналасқан үлгісіндегі мұндай әрлеген беті жыртылып қалған. Енді la bella Principessa осы инкунабуланың бөлігі болуы мүмкін деп танылды.iмұнда. «қолжазба кітабы» Бұл жағдайда портретте он үш жасар Бианка Мария Сфорза үйлену тойының алдында бейнеленген болуы мүмкін дейді, ал инкунабула оның тойға тартуларының бірі деп болжанды.

Бұл жағдайда Леонардоның неліктен өзіне ұнамайтын пергаментке сурет салғанын және неге сурет маэстроның жұмыстарына қарағанда сәл формальды және құрғақ екенін оңай түсіндіруге болады. Егер бұл Сфорцтың тапсырысы болған болса, онда суретші той қарсаңындағы рәсімдерден шаршаған қыздың салтанатты портретін салуға онша қызығушылық танытпаса да, мұндай құрметтен бас тарту қиынға соқса керек.